Động mạch cảnh là hệ thống mạch máu có nhiệm vụ chính là dẫn máu giàu oxy lên nuôi dưỡng não. Tình trạng xơ vữa động mạch sẽ gây hẹp động mạch cảnh làm giảm lưu lượng máu đến não, gây thiếu máu não, các cơn đau đầu thoáng qua hoặc thậm trí là nhồi máu não và đột quỵ.
Điều nguy hiểm là xơ vữa động mạch cảnh thường không có triệu chứng rõ rệt để nhận biết cho đến khi mảng xơ vữa gây hẹp nặng hoặc tắc hoàn toàn một nhánh động mạch gây biến chứng nguy hiểm là đột quỵ.
Do vậy, những người có nguy cơ bị xơ vữa động mạch cao cần có biện pháp chuẩn đoán và điều trị kịp thời trước khi xảy ra hậu quả nghiêm trọng.
Xơ vữa động mạch cảnh là gì?
Động mạch cảnh là hệ thống động mạch xuất phát từ động mạch chủ ngực đi lên 02 bên cổ và sau đó cho nhánh vào não nằm trong sọ. Nhiệm vụ chính của của động mạch cảnh là cung cấp máu giàu oxy cho não.
Có 2 động mạch cảnh:
- Động mạch cảnh trong: Động mạch chính, cung cấp máu cho phần trong hộp sọ ( não và mắt )
- Động mạch cảnh ngoài: Cung cấp máu cho phần ngoài hộp sọ ( mặt và da đầu )
Tất cả các động mạch cảnh bình thường sẽ trơn láng và rộng đủ cho dòng máu lưu thông một cách dễ dàng, nhưng vì một lý do nào đó có một chất hỗn hợp, gọi là mảng xơ vữa, được tạo ra trên thành động mạch.
Mảng xơ vữa này được hình thành từ cholesterol, calcium, và các mô xơ. Khi có nhiều mảng xơ vữa hơn ở thành mạch làm cho động mạch không còn chơn tru nữa nó sẽ trở nên hẹp và cứng. Quá trình này được gọi là xơ vữa động mạch.
Theo thời gian, những mảng xơ vữa của động mạch cảnh sẽ lớn dần, làm giảm hoặc tắc dòng máu đem ôxy đến nuôi não gây tình trạng thiếu máu não, cơn đau đầu thoáng qua thậm chí là đột quỵ, nhồi máu não.
Nguyên nhân nào dẫn đến xơ vữa động mạch cảnh?
Các nhà khoa học không hoàn toàn chắc chắn về nguyên nhân gây xơ vữa động mạch. Mảng xơ vữa có thể hình thành do một tổn thương của lớp trong động mạch. Các yếu tố có thể gây tổn thương thành động mạch gồm có:
- Tăng cholesterol: Nồng độ cholesterol lipoprotein mật độ thấp (LDL) và nồng độ triglyceride cao sẽ trở thành các mảng xơ vữa bám vào thành động mạch, ngăn cản máu lưu thông lên não
- Huyết áp cao: Huyết áp cao là áp lực của máu lên thành động mạch gây rối loạn chức năng nội mạc. Nội mạc là lớp tế bào trong cùng của thành mạch, nơi tiếp xúc trực tiếp với các thành phần của máu. Nội mạc có vai trò điều hòa sự đông máu, sinh ra các chất chống xơ vữa động mạch. Huyết áp cao tác động lên thành mạch khiến nội mạc tổn thương. Nội mạc suy yếu, nó không còn khả năng chống lại sự hình thành các mảng xơ vữa, ngược lại còn thu hút các cholesterol “xấu” cùng các tế bào bạch cầu, lâu dần sẽ hình thành các mảng xơ vữa động mạch.
- Bệnh tiểu đường: khi đường huyết tăng cao, độ nhớt của máu tăng sẽ làm tăng sự lắng đọng và bám dính của tế bào mỡ vào thành mạch, tạo nên các mảng xơ vữa và làm cho thành mạch bị hẹp dần lại.
- Ăn uống không lành mạnh: Ăn hàm lượng tinh bột cao, thức ăn nhiều dầu mỡ khiến đường huyết và mỡ máu tăng, đều là những nguyên nhân gây xơ vữa động mạch
- Hút thuốc lá: Khói thuốc chứa nicotin – là chất thích, làm tăng nhịp tim và co dãn mạch, dẫn đến tăng huyết áp
- Uống rượu bia nhiều: Cồn là chất kích thích làm tăng huyết áp và gây tổn thương cho gan
- Thừa cân, béo phì: Trọng lượng cơ thể dư thừa làm tăng mỡ máu gây nên các bệnh tiểu đường, huyết áp cao
- Ăn quá nhiều muối: Nồng độ muối ( nồng độ dịch thể) trong cơ thể là ổn định. Khi ăn quá nhiều muối, cơ thể làm việc cân bằng nồng độ dịch thể bằng cách bổ sung nước khiến người ăn mặn uống nhiều nước. Điều này làm tăng dung lượng máu và tăng áp lực lên thành mạch gây nên huyết áp cao.
Dấu hiệu nhân biết xơ vữa động mạch cảnh
Xơ vữa động mạch cảnh phát triển rất chậm có thể kéo dài hàng chục năm, do đó hầu hết những người bị xơ vữa động mạch cảnh không có triệu chứng cảnh bảo nào ở giai đoạn đầu, cho đến khi động mạch bị hẹp nghiêm trọng hoặc hình thành cục máu đông.
Điều nguy hiểm là dấu hiệu đầu tiên của bệnh xơ vữa động mạch cảnh có thể là đột quị. Các triệu chứng có thể xuất hiện đầu tiên là một cơn đột quỵ nhỏ, còn được gọi là một cơn thiếu máu não thoáng qua (TIA). Kết quả TIA là làm lưu lượng máu lên não tạm thời bị gián đoạn và sau đó được phục hồi trở lại bình thường.
Các triệu chứng của cơn thiếu máu não thoáng qua thường kéo dài vài phút đến 1 giờ sau đó bệnh nhân trở về bình thường và bao gồm các triệu chứng có thể nhận biết sau:
- Cảm giác yếu, tê, hay cảm giác kim châm một bên thân thể, chẳng hạn, ở tay hay ở chân.
- Không kiểm soát được vận động tay hay chân
- Không nhìn thấy gì ở một mắt (nhiều người mô tả triệu chứng này giống như thấy cửa sổ kéo xuống)
- Nói không rõ ràng hoặc khó nói
- Cảm giác như tê liệt một bên cơ thể.
Cơn thiếu máu não thoáng qua bạn không nên bỏ qua; chúng là một cảnh báo rằng đột quỵ thiếu máu cục bộ và chấn thương não vĩnh viễn có thể xuất hiện trong một tương lai gần. . Bạn nên báo các triệu chứng này cho bác sĩ của bạn ngay.
Nếu bạn bị các dấu hiệu trên kéo dài nhiều giờ, hay chúng không biến mất trong 24 tiếng, có thể bạn đã bị đột quỵ, bạn nên gặp bác sĩ ngay.
Bạn cần làm những xét nghiệm nào?
Để chuẩn đoán xơ vữa động mạch cảnh, bác sỹ sẽ khai thác thông tin về tiền sử bệnh, các thuốc đang dùng và những triệu chứng mà bạn đang gặp phải. Để đưa ra kết luận chính xác nhất, bác sỹ cần tiến hành thực hiện một số thăm khám, xét nghiệm như:
Khám động mạch cảnh: Bác sỹ có thể phát hiện các mảng rắn nghi ngờ xơ vữa động mạch cảnh khi sờ tay trực tiếp vào động mạch cảnh ở cổ. Ngoài ra thì bên bị xơ vữa sẽ có động mạch đập rất yếu.
Siêu âm Doppler hệ động mạch cảnh: Cho hình ảnh mạch máu và dòng chảy của máu trong lòng mạch để phát hiện vị trí bị tắc nghẽn.
Chụp cắt lớp vi tính xoắn ốc: Cho phép đánh giá tình trạng huyết khối, mức độ tắc hẹp mạch cảnh; kết quả chính xác và rõ nét hơn so với siêu âm Doppler.
Chụp cộng hưởng từ: Cho hình ảnh mạch máu rõ nét để chẩn đoán vị trí, mức độ xơ vữa động mạch cảnh, giúp chẩn đoán khu trú rõ hơn với độ chính xác tương đương chụp mạch.
Xơ vữa động mạch cảnh gây ra biến chứng gì?
Hậu quả nghiêm trọng của xơ vữa động mạch cảnh gây ra phải kể đến đến đột quỵ. Trong số những ca đột quỵ, số ca tử vong chiếm hơn 50%, chỉ có 10% trong số những người sống sót là có thể bình phục hoàn toàn, số còn lại sẽ để lại những biến chứng nặng nề như:
- Liệt vận động: Liệt tay, chân, nửa người hoặc cả người. Đồng thời nằm im một chỗ quá lâu sẽ gây lở loét, viêm da, viêm phổi,…
- Mất khả năng nói: nói ngọng, nói lắp, âm điệu biến đổi không diễn đạt được hoặc thậm chí không nói được
- Suy giảm trí nhớ: hay quên, đầu óc lơ mơ không tỉnh táo, không nhận ra được người thân
- Rối loạn thị lực: nhìn mờ một bên hoặc hai bên, nguy hiểm hơn có thể gây mù
- Mất khả năng nhận thức: không tự chủ được hành động của mình, không kiểm soát được khả năng tiểu tiện
Xơ vữa động mạch cảnh có chữa được không?
Xơ vữa động mạch cảnh khó có thể điều trị được dứt điểm, tuy nhiên có những phương pháp hỗ trợ ngăn chặn sự phát triển của bệnh hoặc làm giảm các triệu chứng của bệnh.
Xơ vữa động mạch cảnh là bệnh lý nguy hiểm nhưng có thể cải thiện và phòng chống bằng cách cải thiện lối sống trở nên lành mạnh hơn. Vì thế, bạn nên chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa xơ vữa động mạch để đảm bảo sức khỏe và tiết kiệm chi phí về sau.
Điều trị xơ vữa động mạch cảnh như thế nào?
Mục tiêu trong điều trị bệnh động mạch cảnh là ngăn ngừa đột quỵ. Phương pháp điều trị cụ thể phụ thuộc vào mức độ tắc nghẽn trong động mạch cảnh của bạn.
Với những người mới mắc xơ vữa động mạch cảnh, mức độ tắc nghẽn từ nhẹ đến trung bình thì mục tiêu của việc điều trị là làm chậm tiến độ quá trình xơ vữa động mạch và kiểm soát huyết áp, giảm cholesterol.
Thay đổi lối sống
Nguyên nhân gián tiếp gây ra xơ vữa động mạch hầu hết đến từ những thói quen ăn uống sinh hoạt không lành mạnh. Thay đổi lối sống có thể làm chậm tiến triển của xơ vữa động mạch cảnh. . Những biện pháp để làm giảm nguy cơ bệnh động mạch cảnh là giảm cân, thể dục đều đặn, và ăn thức ăn có ít chất béo bão hoà.
- Bỏ thuốc lá: Bước đầu tiên của người hút thuốc là bỏ hút vì chất nicotin trong thuốc lá gây phá hủy mạch máu, tạo điều kiện hình thành mảng xơ vữa động mạch.
- Ăn uống lành mạnh: Bổ sung chất xơ từ rau xanh, trái cây. Thay thế các chất béo bão hòa thành chất béo lành mạnh như dầu ô liu, dầu hướng dương. Không nên ăn các đồ ăn chế biến sẵn như đồ ăn nhanh, đồ ăn đóng hộp, đồ chứa tinh bột tiêu hóa nhanh như bánh mì trắng, gạo trắng.
- Hạn chế rượu bia: Uống quá nhiều rượu bia sẽ làm tăng huyết áp, máu được bơm với lực mạnh hơn bình thường qua các động mạch. Về lâu dài gây cứng và dày thành động mạch, là yếu tố nguy cơ gây xuất hiện cơn đau thắt ngực và nhồi máu não.
- Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục thúc đẩy quá trình trao đổi chất, tiêu hao mỡ thừa giúp giảm cân, giảm huyết áp và phòng ngừa đột quỵ.
- Giảm cân: giảm cân giúp bạn kiểm soát nguy cơ xơ vữa động mạch, đồng thời cũng giúp bạn khỏe mạnh và tự tin hơn
- Hạn chế sử dụng muối: Người xơ vữa động mạch cảnh sẽ nhạy cảm với muối vì muối làm tăng huyết áp, không nên tiêu thụ quá 1.500 mg muối mỗi ngày.
Sử dụng thuốc
Ngoài việc ăn uống khoa học và luyện tập thể thao thường xuyên, bác sĩ có thể kê đơn cho bạn sử dụng thêm một số loại thuốc để kiểm soát huyết áp và giảm cholesterol như aspirin – để làm loãng máu, hay statins – để kiểm soát mỡ máu.
Điều quan trọng là các bạn phải được theo dõi thường xuyên, sát sao bởi vì xơ vữa động mạch cảnh có thể xấu đi theo thời gian, ngay cả khi không có triệu chứng.
Phẫu thuật bóc nội mạc động mạch cảnh
Phẫu thuật bóc nội mạc động mạch cảnh dùng trong trường hợp xơ vữa nặng có nguy cơ gây ra các biến chứng nguy hiểm. Các dấu hiệu nặng là bị TIA, đã bị đột quỵ, hay bị hẹp nặng động mạch cảnh nhưng không có triệu chứng.
Phẫu thuật này sẽ giúp lấy đi các mảng xơ vữa làm cho một động mạch rộng rãi và trơn láng trở lại. Phương pháp này sẽ rất an toàn và hiệu quả lâu dài nếu được một bác sĩ mổ giỏi trong những trung tâm chuyên khoa.
Đặt stent động mạch cảnh
Đặt stent động mạch cảnh (Carotid angioplasty and stenting) là một thủ thuật nhằm mở rộng lòng động mạch cảnh bị hẹp để phòng ngừa hay điều trị đột quỵ.
Đây là phương pháp không phẫu thuật, Bác sĩ thực hiện bằng cách đưa dụng cụ qua một lỗ chọc kim ở động mạch đùi đưa lên vị trí động mạch tổn thương, sau đó mở rộng lòng động mạch cảnh bị hẹp, ép mảng vữa xơ vào thành động mạch, tái lập lưu thông dòng máu lên não.
Phương pháp này được chỉ định cho những bệnh nhân có hẹp động mạch cảnh mức độ nặng (hẹp từ 70% trở lên) có hoặc chưa có triệu chứng của nhồi máu não hoặc cơn thiếu máu não cục bộ tạm thời thoáng qua.
Đây là một can thiệp nội mạch với ưu thế ít xâm lấn, rút ngắn thời gian nằm viện đã được chứng minh so với phương pháp phẫu thuật bóc tách nội mạc động mạch cảnh.
Xơ vữa động mạch nếu không điều trị kịp thời sẽ đe dọa tính mạng và chất lượng cuộc sống của bạn. Do đó, khi có những triệu chứng nhẹ của xơ vữa động mạch cảnh (các cơn thiếu máu não thoáng qua) hãy gặp bác sĩ để được điều trị. Khi nghiêm túc thực hiện những thói quen tốt, kết hợp sử dụng đều đặn thuốc bác sĩ kê đơn ( nếu có ), tình trạng bệnh của bạn sẽ được kiểm soát, thậm chí thuyên giảm.
