Gan nhiễm mỡ là bệnh rất thường gặp ở những người béo phì, uống rượu hoặc mắc tiểu đường, rối loạn chuyển hóa lipid hiện nay. Bệnh hầu như được phát hiện tình cờ khi bạn đi siêu âm bụng tổng quát. Nếu không được kiểm soát, gan nhiễm mỡ có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng như viêm gan, xơ gan, ung thư gan, thậm chí tử vong.
Gan nhiễm mỡ là gì?
Gan nhiễm mỡ còn gọi là thoái hóa mỡ gan. Được định nghĩa là sự tích lũy triacyglyceride trong tế bào gan, là một phát hiện thường gặp trong hầu hết các xét nghiệm sinh thiết gan. Người ta ước tính rằng có tới 5% nhu mô gan được cấu tạo từ lipid. Như vậy, theo quy ước, bất kỳ số lượng lipid mà chiếm hơn 5% khối lượng gan có thể được coi là bệnh lý.
Phân loại gan nhiễm mỡ
Gan nhiễm mỡ được chia làm 4 loại:
Gan nhiễm mỡ do rượu
Rượu là nguyên nhân của nhiều bệnh lý, trong đó gây tổn thương nhiều nhất là tại gan với gan nhiễm mỡ là dấu hiệu cảnh báo của viêm gan do rượu. Nồng độ rượu quá cao và duy trì mức độ cao liên tục trong máu làm cản trở quá trình chuyển hóa mỡ. Hơn thế nữa, hệ enzyme của gan cũng bị tổn hại nên quá trình chuyển hóa lipid cũng trở nên không hoàn toàn.
Theo đó, lượng mỡ dư thừa sẽ bị tích tụ lại trong gan. Chính vì thế, nhiều quan sát đã cho thấy rằng nếu phát hiện gan nhiễm mỡ do rượu ở giai đoạn sớm, chưa tiến triển đến viêm và xơ hóa, kiêng rượu sẽ giúp làm giảm tình trạng bệnh. Chỉ sau vỏn vẹn 6 tuần, lá gan sẽ phục hồi lại một cách đáng kể.
Gan nhiễm mỡ không do rượu
Nếu bệnh nhân không uống rượu hay lượng rượu uống vào không đủ để gây ra bệnh thì nghi ngờ bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu để tích cực tìm kiếm nguyên nhân.
Các yếu tố khác như rối loạn lipid máu, béo phì, tiểu đường, dùng một số loại thuốc cũng có thể gây rối loạn chuyển hóa lipid tại gan. Lúc này, việc chẩn đoán và điều trị trở nên phức tạp hơn nhiều so với gan nhiễm mỡ do rượu.
Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu
Khi tình trạng mỡ tích tụ trong gan quá mức, đây là yếu tố kích thích xảy ra các phản ứng viêm trong tế bào gan. Dưới tác dụng của các chất trung gian gây viêm, tế bào gan sẽ bị tổn thương, cấu trúc gan sưng phồng nên gan trở nên to hơn, đôi khi sờ thấy đau vùng gan ở hạ sườn phải. Bên cạnh đó, do hệ men gan không còn hoàn chỉnh, quá trình tiêu hóa dinh dưỡng bị cản trở, người bệnh sẽ chán ăn, buồn nôn, nôn ói hay vàng da.
Tình trạng viêm gan kéo dài không được điều trị, gan bị tổn thương khó hồi phục, mô sợi tăng sinh dày đặc trong tế bào gan và gây xơ gan.
Gan nhiễm mỡ cấp tính trong thai kỳ
Mang thai là quá trình thay đổi rất nhiều không chỉ cấu trúc, giải phẫu các cơ quan mà còn các quá trình sinh lý, sinh hóa trong cơ thể. Chính vì thế, gan nhiễm mỡ cũng là một biến chứng khi mang thai. Dù tỷ lệ thấp, bệnh khá hiếm gặp, nếu tình trạng viêm không kiểm soát được, tế bào gan bị hoại tử hàng loạt, chức năng gan suy giảm nguy kịch đôi khi cũng gây ảnh hưởng đến tính mạng của mẹ lẫn con.
Thông thường, các dấu hiệu của gan nhiễm mỡ cấp tính trong thai kỳ sẽ xuất hiện trong tam cá nguyệt thứ ba. Sản phụ ăn kém cũng như đột nhiên bị buồn nôn và nôn liên tục quay trở lại như lúc thai nghén. Tuy nhiên, sản phụ còn thấy đau vùng hạ sườn phải và vàng da ồ ạt. Xét nghiệm xác định bệnh là men gan tăng và hình ảnh đặc trưng của gan nhiễm mỡ trên siêu âm bụng.
Nếu tình trạng gan nhiễm mỡ cấp tính trong thai kỳ được phát hiện sớm và điều chỉnh hiệu quả, đa số sẽ ổn định sau khi sinh và không để lại di chứng gì về sau.
Các giai đoạn của gan nhiễm mỡ
Gan nhiễm mỡ có 3 cấp độ: cấp độ 1, cấp độ 2 và cấp độ 3.
Gan nhiễm mỡ độ 1
Gan nhiễm mỡ độ 1 là tình trạng mỡ chiếm 5-10% tổng trọng lượng của gan. Gan nhiễm mỡ độ 1 là gia đoạn đầu của bệnh, vì vậy thường nhẹ và không gây nguy hiểm tới sức khỏe. Để điều trị gan nhiễm mỡ độ 1 bạn cần thay đổi chế độ ăn uống, tăng cường vận động và kết hợp với điều trị của bác sĩ..
Gan nhiễm mỡ độ 2
Gan nhiễm mỡ độ 2 là giai đoạn thứ 2 của bệnh với lượng mỡ chiếm 10-25% trọng lượng của gan. Lúc này các mỡ đã lan rộng ra như mô gan, cơ hoành và giảm các đường bờ của các tĩnh mạch trong gan. Đối với gan bị nhiễm mỡ độ 2, các triệu chứng vẫn chưa xuất hiện rõ, vì vậy người bệnh thường không biết họ bị mắc bệnh.
Gan nhiễm mỡ độ 2 vẫn chưa gây nguy hiểm đến tính mạng, nhưng nếu không được điều trị sớm có thể tiến triển thành gan nhiễm mỡ độ 3. Hiện nay, vẫn chưa có thuốc điều trị hoàn toàn gan nhiễm mỡ độ 2.
Gan nhiễm mỡ độ 3
Gan nhiễm mỡ độ 3 là giai đoạn cuối cùng và nguy hiểm nhất trong bệnh. Khi đã tiến triển đến giai đoạn này, bệnh rất khó điều trị và phục hồi, thậm chí có thể dẫn đến tử vong. Gan nhiễm mỡ độ 3 có thể dẫn đến các biến chứng về gan như xơ gan, ung thư gan. Các biến chứng này thường không thể chữa trị được.
Dấu hiệu nhận biết gan nhiễm mỡ
Trong nhiều trường hợp, gan nhiễm mỡ không gây ra các triệu chứng đáng chú ý. Tuy nhiên có một số triệu chứng phổ biến hơn, bạn cần chú ý theo dõi:
- Mệt mỏi
- Cảm thấy khó chịu hoặc đau ở hạ sườn bên phải
- Ăn không ngon
- Giảm cân
- Thiếu tập trung
- Chảy máu cam
- Ngứa da
- Da và mắt có màu vàng
- Sưng phù chân
- Nở ngực ở nam giới
Nguyên nhân gây ra gan nhiễm mỡ
Gan nhiễm mỡ phát triển khi cơ thể bạn sản xuất quá nhiều chất béo hoặc không chuyển hóa chất béo đủ hiệu quả. Chất béo dư thừa được lưu trữ trong các tế bào gan, nơi nó tích tụ và gây ra bệnh gan nhiễm mỡ.
Sự tích tụ chất béo này có thể được gây ra bởi nhiều thứ. Ví dụ, uống quá nhiều rượu có thể gây ra bệnh gan nhiễm mỡ do rượu. Đây là giai đoạn đầu tiên của bệnh gan liên quan đến rượu .
Ở những người không uống nhiều rượu, nguyên nhân gây ra bệnh gan nhiễm mỡ khó đoán hơn.
Một hoặc nhiều yếu tố sau có thể đóng vai trò tác động:
- Béo phì
- Đường trong máu cao
- Kháng insulin
- Hàm lượng chất béo cao, đặc biệt là chất béo trung tính trong máu của bạn
Các nguyên nhân ít phổ biến hơn bao gồm:
- Mang thai
- Giảm cân nhanh chóng
- Một số loại nhiễm trùng, chẳng hạn như viêm gan C
- Tác dụng phụ của một số loại thuốc, như methotrexate (Trexall), tamoxifen (Nolvadex), amiodorone (Pacerone) và axit valproic (Depakote)
- Tiếp xúc với một số độc tố
- Một số gen cũng có thể làm tăng nguy cơ phát triển gan nhiễm mỡ.
Chẩn đoán gan nhiễm mỡ
Để chẩn đoán gan nhiễm mỡ, bác sĩ sẽ lấy tiền sử bệnh của bạn, tiến hành kiểm tra thể chất và làm một vài xét nghiệm.
Tiền sử bệnh
Nếu bác sĩ nghi ngờ rằng bạn có thể bị gan nhiễm mỡ, họ có thể sẽ hỏi bạn những câu hỏi về:
- Tiền sử bệnh của gia đình của bạn, bao gồm bất kỳ tiền sử bệnh gan.
- Tiêu thụ rượu và thói quen sinh hoạt khác.
- Bất kỳ bệnh lý bạn mắc.
- Bất kỳ loại thuốc nào bạn có thể dùng.
- Những thay đổi gần đây về sức khỏe của bạn: mệt mỏi, chán ăn hoặc các triệu chứng không giải thích được.
Xét nghiệm máu
Trong nhiều trường hợp, bệnh gan nhiễm mỡ được chẩn đoán sau khi xét nghiệm máu cho thấy men gan tăng cao. Ví dụ, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm alanine aminotransferase (ALT) và aspartate aminotransferase (AST) để kiểm tra men gan của bạn.
Những xét nghiệm này có thể được khuyến nghị nếu bạn phát triển các dấu hiệu hoặc triệu chứng của bệnh gan, hoặc chúng có thể được yêu cầu như một phần của công việc máu định kỳ.
Men gan cao là dấu hiệu của viêm gan. Bệnh gan nhiễm mỡ là một trong những nguyên nhân tiềm ẩn gây viêm gan, nhưng nó không phải là nguyên nhân duy nhất.
Nếu bạn xét nghiệm dương tính với men gan tăng cao, bác sĩ có thể sẽ yêu cầu các xét nghiệm bổ sung để xác định nguyên nhân gây viêm.
Nghiên cứu hình ảnh
Bác sĩ có thể sử dụng một hoặc nhiều xét nghiệm hình ảnh sau đây để kiểm tra lượng mỡ dư thừa hoặc các vấn đề khác với gan của bạn:
- Khám siêu âm
- Chụp CT
- MRI scan
- Kiểm tra độ co giãn thoáng được kiểm soát rung( VCTE, FibroScan). Thử nghiệm này sử dụng sóng âm thanh tần số thấp để đo độ cứng gan, có thể kiểm tra sẹo gan.
Sinh thiết gan
Sinh thiết gan được coi là cách tốt nhất để xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh gan.
Khi làm sinh thiết gan, bác sĩ sẽ đưa kim vào gan của bạn và lấy một mảnh mô để kiểm tra. Họ sẽ dùng thuốc gây tê cục bộ để giúp bạn bớt đau.
Xét nghiệm này có thể giúp xác định xem bạn có bị bệnh gan nhiễm mỡ, cũng như sẹo gan hay không.
Cách điều trị gan nhiễm mỡ
Điều trị bằng thuốc
Hiện nay, chưa có loại thuốc đặc trị nào có thể chữa khỏi bệnh gan nhiễm mỡ. Cần nhiều nghiên cứu hơn để phát triển và thử nghiệm thuốc để điều trị tình trạng này.
Tuy nhiên, một số loại thuốc có thể được bác sĩ kê để hỗ trợ chữa bệnh gan nhiễm mỡ độ 2:
- Choline: Đây là loại thuốc hỗ trợ chuyển đổi methyl và thay đổi lipo protein trong cơ thể. Sử dụng thuốc có thể phòng ngừa hoặc làm giảm tình trạng bệnh gan nhiễm mỡ độ 2.
- Methionine(met): Là một loại acid amin cần thiết cho cơ thể người bệnh gan nhiễm mỡ độ 2. Loại thuốc này cung cấp methyl để tạo thành choline cho cơ thể người bệnh đang thiếu hụt, hỗ trợ làm tan mỡ trong gan, bảo vệ gan và giải độc gan. Hiệu quả thuốc chỉ bằng 10% đến 20% của thuốc Choline.
- Acid amin: Đây là chất cơ bản để hình thành nên các mô trong cơ thể. Ngoài ra còn có tác dụng duy trì và phục hồi chức năng gan, phục hồi các tế bào bị tổn thương ở gan. Muốn duy trì hàm lượng protein trong cơ thể thì người mắc bệnh gan nhiễm mỡ độ 2 cần bổ sung thêm acid amin.
- Các loại vitamin: Bổ sung các loại vitamin B, C, E cần thiết vào quá trình hòa tan chất béo trong gan, cung cấp dinh dưỡng bảo vệ gan, điều trị tổn thương gan, ngăn ngừa mỡ thừa tích tụ trong gan.
Biện pháp khắc phục tại nhà
Trong nhiều trường hợp, thay đổi lối sống có thể giúp đẩy lùi bệnh gan nhiễm mỡ.
Chế độ dinh dưỡng khoa học
Nếu bạn bị bệnh gan nhiễm mỡ, bác sĩ có thể khuyến khích bạn điều chỉnh chế độ ăn uống để giúp điều trị tình trạng và giảm nguy cơ biến chứng.
- Bổ sung nhiều thực phẩm từ thực vật, bao gồm trái cây, rau, các loại đậu và ngũ cốc.
- Hạn chế tiêu thụ carbohydrate tinh chế, chẳng hạn như đồ ngọt, gạo trắng, bánh mì trắng, …
- Hạn chế tiêu thụ chất béo bão hòa, có trong thịt đỏ và nhiều sản phẩm động vật khác.
- Tránh chất béo chuyển hóa, có trong nhiều thực phẩm ăn nhẹ chế biến.
- Tránh uống rượu, bia, đồ uống có cồn và chất kích thích.
- Cắt giảm lượng calo từ chế độ ăn uống để giảm cân.
Tập thể dục thể thao lành mạnh
Thể dục lành mạnh nói chung có ý nghĩa tích cực với sức khỏe tổng quan của bạn. Tập thể dục cũng giúp cho bệnh nhân mắc gan nhiễm mỡ do béo phì có thể số cân nặng, từ đó giảm tích tụ mỡ trong gan.
Chuyên gia khuyên bạn nên tập thể dục ít nhất 30 phút hầu hết các ngày trong tuần.
Lưu ý: Tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi bạn lựa chọn một loại thuốc hay thực phẩm điều trị gan nhiễm mỡ bất kỳ. Một số chất bổ sung hoặc biện pháp tự nhiên có thể gây căng thẳng cho gan của bạn hoặc tương tác với các loại thuốc bạn đang dùng.
