Rối loạn lipid máu nếu để lâu sẽ gây ra những biến chứng nguy hiểm về tim mạch như xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim,… Vì vậy chẩn đoán rối loạn lipid máy đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện sớm để điều trị kịp thời.
Rối loạn lipid máu nguy hiểm như thế nào?
Rối loạn mỡ máu là tình trạng nồng độ chất béo trong máu quá cao hay quá thấp. Tình trạng này xảy ra khi có 1 trong các rối loạn sau:
- Tăng Cholesterol toàn phần
- Tăng LDL-C(cholesterol xấu)
- Giảm HDL-C(cholesterol tốt)
- Tăng Triglycerid: chất béo trung tính
Rối loạn lipid máu đã trở thành một trong những căn bệnh khác khổ biến và có nguy cơ gây hại cao. Khi cholesterol tăng sẽ hình thành các mảng xơ vữa động thu hẹp lòng động mạch, khiến máu khó lưu thông. Tình trạng này được gọi là bệnh xơ vữa động mạch. Ngoài ra mảng bám có thể vỡ ra hình thành cục máu đông, ngăn chặn máu đến các cơ quan khác gây nhiều biến chứng nguy hiểm.
Tóm lại rối loạn lipid máu là nguyên nhân chính gây ra nhiều bệnh lý nguy hiểm như: xơ vữa động mạch, huyết áp cao, nhồi máy cơ tim,… Theo nghiên cứu, mỗi năm thế giới có khoảng 17 triệu người chết vì các bệnh tim mạch mà đa số là liên quan đến xơ vữa động mạch.
Chẩn đoán rối loạn lipid
Chẩn đoán rối loạn lipid máu là bước đầu tiên và quan trọng trong việc phát hiện bệnh sớm và điều trị kịp thời. Các phương pháp chẩn đoán này được chia làm 2 cách là chẩn đoán lâm sàng và xét nghiệm máu.
Chẩn đoán lâm sàng
Các nốt ban vàng xuất hiện ở mí mắt trên hoặc dưới được xem là một biểu hiện ngoại biên của rối loạn lipid
Vì rối loạn lipid thường không biểu hiện rõ ràng trong thời gian đầu bệnh phát triển. Bệnh chỉ được phát hiện khi gây ra các biến chứng về tim mạch
Chẩn đoán lâm sàng dựa trên một vài dấu hiệu đặc trưng ở ngoại biên như:
- Cung giác mạc: Có màu trắng nhạt, hình vòng tròn hoặc không hoàn toàn, xuất hiện quanh mống mắt, đây là một biểu hiện của sự tăng cholesterol máu. Tình trạng thường xuất hiện ở người dưới 50 tuổi.
- Ban vàng: Xuất hiện ở mí mắt trên hoặc dưới, khu trú hoặc lan tỏa.
- U vàng gân: Xuất hiện ở các gân duỗi của các ngón chân và các khớp ngón tay. Cũng có thể xuất hiện ở củ chày trước, trên đầy xương của mỏm khuỷu tuy nhiên hiếm gặp hơn u vàng ở gân.
- U vàng da hoặc củ: Xuất hiện chủ yếu ở khuỷu tay và đầu gối
- Ban vàng lòng bàn tay: Xuất hiện ở các nếp gấp ngón tay và lòng bàn tay
Chẩn đoán cận lâm sàng
Để chuẩn đoán tình trạng rối loạn lipid máu, ngoài xét nghiệm máu, bác sĩ có thể đề nghị làm thêm một vài xét nghiệm khác bao gồm: Thử nghiệm hồ sơ lipid nâng cao; chấm điểm canxi động mạch vành (CAC) và kiểm tra độ dày động mạch vành.
Xét nghiệm máu
Đây là một xét nghiệm máy thường được sử dụng để đo mức cholesterol toàn phần, LDL-cholesterol, HDL-cholesterol và Triglyceride. Để thực hiện xét nghiệm này bạn phải nhịn ăn đêm hôm trước để đo các chỉ số trên cũng như các dấu hiệu khác của sức khỏe một cách chính xác nhất.
Nếu các chỉ của bạn tăng cao, bác sĩ sẽ cần hỏi về lịch sử gia đình bạn, chế độ ăn uống, luyện tập thể dục và các thói quen sinh hoạt khác của bạn. Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể yêu cầu thực hiện các xét nghiêm sâu hơn để không ngoại trừ các nguyên nhân khác cũng làm tối loạn lipid máu như bệnh tuyến giáp, bệnh về gan, thận hay đơn giản là những loại thuốc đang sử dụng kèm.
Với kết quả xét nghiệm thu được, bác sĩ sẽ đưa ra lời khuyên cụ thể trong cách điều trị chứng rối loạn lipid ở bạn như cách ăn uống, luyện tập hoặc các loại thuốc điều trị triệu chứng.
Thử nghiệm lipid nâng cao
Đây là một xét nghiệm phức tạp hơn vượt ra ngoài sàng lọc tiêu chuẩn để xác định thêm các thành phần khác nhau của cholesterol. Xét nghiệm này được yêu cầu nếu bạn muốn hiểu rõ hơn về nguy cơ đau tim hay đột qụy của mình, từ đó bác sĩ sẽ dễ xác định xem bạn có cần điều trị tích cực hay không.
Trong xét nghiệm này, bác sĩ kiểm tra máu của bạn không chỉ về mức độ LDL và HDL, mà còn về số lượng hoặc nồng độ của các lipoprotein này và kích thước của chúng. Một số chuyên gia tin rằng đánh giá tiên tiến về lipoprotein này là một dự đoán chính xác hơn về bệnh tim mạch sau đó là hồ sơ lipid cơ bản.
Điểm canxi mạch vành
Đây là một xét nghiệm không xâm lấn mà sử dụng hình ảnh CT để đo lượng canxi trong động mạch. Xét nghiệm này cũng được gọi là quét tim vì nó giúp xác định nguy cơ mác bệnh động mạch vành hoặc đau tim.
Để đánh giá mức độ rối loạn lipid ảnh hưởng đến sức khỏe của bạn và liệu bạn có được hưởng lợi từ việc điều trị bằng thuốc hay không, bác sĩ có thể yêu cầu điểm canxi mạch vành. Việc chụp CT chỉ tập trung vào khu vực của tim và sử dụng tia X để đánh giá lượng canxi trong động mạch vành của bạn.
Bài kiểm tra này cho phép bác sĩ của bạn tìm kiếm tiền gửi canxi trong các bức tường của các động mạch vành của bạn, điều này sẽ báo hiệu nếu có sự tích tụ các mảng xơ vữa động mạch vành sớm. Một số điểm canxi mạch vành đã được chứng minh là giúp phản ánh chính xác về nguy cơ mắc bệnh tim mạch của một người, và giúp bác sĩ của bạn xác định mức độ mạnh mẽ để điều trị rối loạn lipid.
Kiểm tra độ dày của động mạch cảnh
Xét nghiệm độ dày ống thông động mạch cảnh là một xét nghiệm siêu âm cho phép bác sĩ đo lượng mảng bám trong động mạch cổ. Phép đo này có thể giúp bác sĩ phát hiện khả năng phát triển bệnh tim mạch ở bạn.
Trước tiên bác sĩ sẽ bôi một lớp gel dày lên cổ của bạn, sau đó di chuyển một thiết bị cầm tay được gọi là đầu dò lên xuống cổ của bạn. Sóng âm dội ra khỏi các động mạch ở cổ, được gọi là động mạch cảnh và tạo ra hình ảnh được truyền trên màn hình máy tính.
Xét nghiệm này được dùng để đo độ dày của các động mạch ở những khu vực xuất hiện tiền gửi cholesterol đầu tiên. Sự gia tăng độ dày của khu vực này có thể liên quan đến nguy cơ đau tim và đột quỵ cao hơn.
Ngoài ra, số lượng mảng bám trong động mạch cổ cho bác sĩ của bạn biết được có bao nhiêu mảng bám trong động mạch vành của bạn. Nếu số lượng mảng bám lớn thì bạn có nguy cơ đau tim và đột quỵ cao hơn.
Rối loạn mỡ máu điều trị như thế nào?
Nguyên tắc chung
Chế độ ăn lành mạnh
Một chế độ ăn lành mạnh có thể giúp bạn kiểm soát mức cholesterol và chất béo trung tính bằng cách hạn chế tiêu thụ chất béo bão hòa, đường tinh luyện, thêm nhiều trái cây, rau, protein nạc và ngũ cốc nguyên hạt vào chế độ ăn uống cụ thể như:
- Giảm tiêu thụ mỡ chứa nhiều acid béo bão hòa như mỡ động vật,đồ ăn nhiều dầu mỡ, các loại thức ăn nhanh, đóng hộp như pizza, hamburger,…
- Tăng tiêu thụ chất béo lành mạnh có nhiều trong các loại hạt( hạt óc chó, hạt hạnh nhân,..); cây họ đậu, dầu cá và dầu ô liu.
- Bổ sung đạm từ thực phẩm tốt như cá, trứng, sữa,… hạn chế đạm từ các loại thịt đỏ.
- Ưu tinh tinh bột giúp no lâu từ gạo lứt, bánh mì đen, yến mạch, ngũ cốc,…
- Ăn nhiều rau xanh và trái cây để bổ sung vitamin và chất xơ
- Chia nhỏ các bữa ăn là một mẹo được nhiều người áp dụng vì có thể giúp bạn kiểm soát được lượng thức ăn vào
- Tuyệt đối tránh xa các chất gây nghiện như bia, rượu, thuốc lá, cà phê.
Luyện tập thể dục thường xuyên
Bên cạnh chế độ ăn uống bạn cần kết hợp thêm luyện tập thể dục để mang lại hiệu quả tốt hơn.
Một số bài tập đơn giản bạn có thể tham khảo như: chạy bộ, đi bộ nhanh, bơi lội, đạp xe,… Nên ưu tiên những bài tập làm tăng sức bền vì chúng thúc đẩy quá trình trao đổi chất và có lợi cho tim mạch.
Thời gian tập luyện – vận động thể lực khoảng 39 -45 phút mỗi ngày, 5 ngày mỗi tuần. Nên lựa chọn cường độ và thời gian tập thích hợp với tình trạng sức khỏe, đặc biệt là những người có bệnh lí về huyết áp, mạch vành hay suy tim.
Ngoài ra, những người có tính chất công việc phải ngồi nhiều, ít vận động cần tích cực rèn luyện thể chất bằng một số các thói quen tốt như đi dạo công viên, sử dụng thang bộ hay đơn giản là vệ sinh nhà cửa thường xuyên.
Thói quen luyện tập thể dục không chỉ giúp làm giảm các chỉ số Cholesterol, triglycerid, LDL- c và tăng HDL-c mà còn góp phần kiểm soát tốt lượng đường huyết trong má là tình trạng huyết áp cao, rất hiệu quả đối với bệnh tim mạch.
Thuốc điều trị rối loạn lipid máu
Thuốc điều trị rối loạn lipid máu được sử dụng khi sự thay đổi về chế độ ăn uống và luyện tập thể dục không có tác dụng
Thay đổi lối sống như tập thể dục và ăn một chế độ ăn uống lành mạnh là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại rối loạn lipid máu. Nhưng, nếu bạn đã thực hiện những thay đổi lối sống quan trọng này và tình trạng bệnh của bạn vẫn không tiến triển, bác sĩ có thể đề nghị dùng thuốc trong quá trình điều trị.
Để kê đơn thuốc, bác dĩ cần dựa vào các yếu tố như tuổi tác, tiền sử bệnh án, sức khỏe hiện tại và các tác dụng phụ có thể xảy ra. Các nhóm thuốc phổ biến bao gồm:
Nhóm Statin: Statin ngăn chặn một chất mà gan của bạn cần để tạo ra cholesterol. Điều này khiến gan loại bỏ cholesterol khỏi máu của bạn. Statin cũng có thể giúp cơ thể bạn hấp thụ cholesterol từ tiền gửi tích lũy trên thành động mạch của bạn, có khả năng đảo ngược bệnh động mạch vành.
Một số tên thuốc có chứa statin:
- Atorvastatin
- Fluvastatin
- Lovastatin
- Pitavastatin
- Pravastatin
- Rosuvastatin
- Simvastatin
Nhóm Fibrate: làm giảm Triglycerid do kích thích PPAR làm tăng oxy hóa acid béo. Các fibrate cũng làm tăng HDL, từ đó, đẩy LDL thừa đến gan để tiêu thụ. Nhóm này bao gồm một số loại thuốc”
- Gemfibrozil
- Clofibrat
- Fenofibrat
Nhóm Niacin: Thuốc có tác dụng giảm Triglycerid, ức chế tổng hợp và ester hóa acid béo tại gan, giảm LDL, và tăng HDL.Loại phóng thích nhanh: 100mg/dl, liều tối đa 1000mg/ ngày.
- Niacor
- Niaspan
- Slo- niacin
Nhóm Resin: Tăng tổng hợp acid mật từ cholesterol, làm tăng bài tiết mật và giảm cholesterol ở gan.
- Cholestyramin
- Colestipol
- Colesevelam
Chẩn đoán rối loạn lipid máu giúp phát hiện và điều trị sớm các biến chứng của bệnh. Vì vậy, nếu có những yếu tố nguy cơ bị rối loạn lipid máu, bệnh nhân nên thực hiện kiểm tra, chẩn đoán bệnh sớm để có lựa chọn điều trị hiệu quả. Với sự giúp đỡ của thuốc điều trị và lối sống lành mạnh bạn hoàn toàn có thể kiểm soát tình trạng rối loạn lipid máu và giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
