Bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu khá phổ biến ở các nước phát triển. Tính chung trên toàn thế giới tỷ lệ mắc bệnh là gần 25% và đang có chiều hướng gia tăng. Gan nhiễm mỡ không do rượu có thể gặp ở cả người lớn lẫn trẻ em, nam giới tỷ lệ mắc cao hơn nữ giới.
Gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD) có nghĩa là rượu bia không phải là nguyên nhân gây bệnh. Bệnh xảy ra là kết quả của hội chứng chuyển hóa, một thuật ngữ tóm gọn cho một loạt triệu chứng bệnh bao gồm tăng huyết áp, mức cholesterol LDL cao, triglyceride cao, kháng insulin, có một lượng lớn mỡ bụng và đường máu cao.
Các dạng Gan nhiễm mỡ không do rượu
Gan nhiễm mỡ đơn thuần: Nghĩa là có chất béo bị tích tụ trong gan, nhưng không gây viêm gan và tổn thương tế bào gan. Dạng bệnh này thường không gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng. Đa số những người bị gan nhiễm mỡ không do rượu được chẩn đoán là gan nhiễm mỡ đơn thuần.
Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu (NASH): Dạng bệnh ngày có tính chất nghiêm trọng hơn nhiều so với gan nhiễm mỡ đơn thuần. Khi được chẩn đoán NASH nghĩa là đã bị viêm trong gan và cũng có thể làm tổn thương các tế bào gan. Tình trạng viêm và tổn thương tế bào gan xảy ra với NASH có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng như: xơ hóa (sẹo gan), xơ gan (sẹo nặng ở gan, có thể dẫn đến suy gan và tử vong), ung thư gan. Có khoảng 20% những người bị NAFLD có NASH.
Các triệu chứng có thể bao gồm: Mệt mỏi, cảm giác bụng ấm ách khó chịu và có thể sưng, sụt cân, chán ăn, buồn nôn… Triệu chứng có thể mơ hồ, và có thể tương tự một số bệnh khác, vì thế việc chẩn đoán đòi hỏi các bằng chứng mô học thu được từ sinh thiết gan và các xét nghiệm khác.
Nguyên nhân và yếu tố rủi ro
Béo phì là một yếu tố nguy cơ rõ ràng nhất. Khoảng 70% những người bị béo phì có NASH, trong khi chỉ 10 – 15 % những người có cân nặng bình thường bị NASH. Ngoài ra, dù trọng lượng thế nào nhưng một người có quá nhiều mỡ bụngthì khả năng bị gan nhiễm mỡ là khá cao. Các yếu tố rủi ro khác bao gồm: Không đáp ứng với insulin như bình thường (gọi là kháng insulin) hoặc bị đái tháo đường typ 2; Có hàm lượng chất béo trung tính hoặc cholesterol xấu (LDL) cao, hoặc mức cholesterol thấp tốt (HDL); Mắc hội chứng chuyển hóa (là nguyên nhân làm dễ mắc bệnh bị đái tháo đường typ 2 và bệnh tim).
Ngoài ra còn có một số lý do ít phổ biến hơn gây ra NAFLD hoặc NASH. Bao gồm: Yếu tố di truyền ảnh hưởng đến việc cơ thể sử dụng hoặc lưu trữ chất béo; Viêm gan C hoặc nhiễm trùng khác; Giảm cân nhanh; Dùng một số loại thuốc như glucocorticoids, methotrexate (rheumatrex, trexall), estrogen tổng hợp, tamoxifen (nolvadex, soltamox), và các loại thuốc khác; Cắt bỏ túi mật: Một số người đã phẫu thuật cắt bỏ túi mật có nhiều khả năng bị NAFLD.
NAFLD cũng là dạng bệnh gan phổ biến nhất ở trẻ em. Một đánh giá được công bố vào năm 2016 cho biết nó ảnh hưởng từ 10-20% bệnh nhi và 50-80% trẻ em bị béo phì. Khoảng 25% bệnh nhi mắc NASH sẽ phát triển bệnh xơ gan trong vòng 10 năm. Trong đó những người mắc bệnh béo phì, nguy cơ cao hơn.
Các nhà khoa học dự đoán: “Trong vòng 10 năm tới, gan nhiễm mỡ không do rượu sẽ trở thành nguyên nhân hàng đầu của bệnh lý gan, xơ gan và chỉ định ghép gan ở các nước phát triển”.
Nguy cơ biến chứng
Khoảng 10-25% những người bị NASH sẽ tiến triển dẫn đến bị sẹo hoặc xơ hóa gan. Các triệu chứng bao gồm: Mệt mỏi; buồn nôn, nôn và tiêu chảy; Phân hắc ín; Sưng bụng vùng gan và đau; Vàng da và mắt; lẫn, khó tập trung, mất trí nhớ và ảo giác; Ngứa da; Giãn mạch máu dưới da, dễ chảy máu và bầm tím trên da; Ngực lớn hơn bình thường ở nam giới; Lòng bàn tay đỏ.
NAFLD có liên quan tới tăng nguy cơ ung thư bao gồm ung thư biểu mô tế bào gan (HCC), ung thư đại trực tràng ở nam giới và ung thư vú ở nữ giới, đặc biệt ở những người có xơ hóa gan đáng kể.
Điều trị thế nào?
Điều trị gan nhiễm mỡ, trước hết là thay đổi lối sống, đạt được hoặc duy trì cân nặng khỏe mạnh có thể làm giảm nguy cơ và có thể đảo ngược thiệt hại do gan nhiễm mỡ trong giai đoạn đầu. Điều trị bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu cần sự phối hợp của nhiều yếu tố, trong đó điều chỉnh các bệnh lý nền cũng đóng vai trò khá quan trọng.
Lời khuyên về chế độ ăn uống
Đối với hầu hết trường hợp, gan nhiễm mỡ thường không gây ra vấn đề nghiêm trọng. Ở một mức độ nào đó, gan có thể tự sửa chữa, vì vậy chuyển sang một lối sống lành mạnh sẽ giúp ích trong việc phòng và ngăn chặn bệnh. Để giảm nguy cơ NAFLD, tốt nhất là: Thực hiện chế độ ăn uống cân bằng với khẩu phần vừa phải; Ăn nhiều trái cây và rau quả; Tiêu thụ cả protein và carbohydrate , nhưng hạn chế chất béo và đường; Giảm lượng muối; Thay thế chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa bằng chất béo không bão hòa đơn và không bão hòa đa trong thực đơn, chẳng hạn sử dụng dầu ô liu, dầu hạt lanh, dầu ngô, đậu nành…; Ăn cá béo thay cho thịt; Tránh các thực phẩm chứa nhiều đường đơn, chẳng hạn như fructose, có trong đồ uống ngọt, đồ uống thể thao và nước trái cây…; Ăn nhiều thực phẩm có chỉ số đường huyết thấp (GI), như rau và ngũ cốc. Ăn ít thực phẩm GI cao, chẳng hạn như bánh mì trắng và gạo trắng; Tránh uống rượu hoặc uống điều độ.
Mặc dù gan nhiễm mỡ đơn giản không nguy hiểm, nhưng không phòng ngừa, ngăn chặn, một số trường hợp sẽ tiếp tục phát triển NASH và sẽ bị xơ gan trong vòng 10 năm. Ngoài ra, nếu không phòng ngừa và có biện pháp ngăn chặn, NAFLD sẽ còn gây ra các bệnh lý khác như bệnh tim mạch, bệnh thận… Cách tốt nhất để điều trị và phòng ngừa là thông qua các lựa chọn lối sống lành mạnh, với chế độ ăn uống đa dạng, cân bằng và tập thể dục thường xuyên.
